Komórka parzydełkowa

Schemat działania komórki parzydełkowej typu nematocysty:
   *operculum*
    kapsułka
/ / / mikrokosmki
    ciecz paraliżująca
    skóra ofiary
    tkanka ofiary

Komórka parzydełkowa, knidocyt – wyspecjalizowana komórka charakterystyczna dla zwierząt z typu parzydełkowców (Cnidaria) zawierająca organ zaczepno-obronny zwany parzydełkiem, knidocystą, knidą lub parzawką. Służy do zdobywania pokarmu i do obrony. Poza Cnidaria, knidocyty spotykane są u ślimaków nagoskrzelnych (Nudibranchia), które przejmują parzydełka od zjadanych meduz^[1].

Knidocyty powstają z knidoblastów położonych w specjalnych strefach ektodermy lub, rzadziej, gastrodermy. Po zróżnicowaniu knidoblasty przesuwają się poprzez macierz do naskórka, gdzie przekształcają się we w pełni wykształcone komórki parzydełkowe. Wewnątrz takiej komórki powstaje struktura w kształcie wypełniającego prawie całą komórkę kulistego lub owalnego pęcherzyka (kapsułki) o dwuwarstwowej, elastycznej ścianie. Cytoplazma i jądro komórki parzydełkowej zostaje zepchnięte ku jej krawędzi. Kapsułka jest zwykle zwężona w jednym z biegunów i zaopatrzona w wieczko (operculum), a w parzydełkach typu nematocysty, również w knidocyl – wić przekształconą w ostro zakończony, zwykle lekko wystający wyrostek czuciowy złożony z trzonu (knidocilium) otoczonego mikrokosmkami.

Wewnątrz pęcherzyka znajduje się długa, zwinięta nić lub przewód, który przy mechanicznym lub chemicznym podrażnieniu knidocylu zostaje wyrzucony z dużą siłą i prędkością około 3 m/s, wbija się lub oplątuje wokół ciała napastnika albo potencjalnej ofiary. Mechanizm wystrzelenia nici wykorzystuje ciśnienie osmotyczne, którego nagły wzrost pod wpływem bodźca podrażniającego zachodzi w wyniku uwolnienia do cytoplazmy dużej liczby jonów wapnia. U większości parzydełkowców wyrzut nici powoduje zniszczenie komórki parzydełkowej.

Ze względu na budowę i zasadę działania badacze wyróżniają od 60 do 100 rodzajów parzydełek. Najważniejsze z nich to:

nematocysty – są zaopatrzone w knidocyl, ich nić zostaje odrzucona po wystrzeleniu; komórka parzydełkowa zawierająca nematocystę to nematocyt,
- stomoknidy – nić jest drożna,
  - penetranty (heteronemy) – nić pogrubiona u podstawy, uzbrojona w kolce, zwykle obezwładniają chemicznie, przy wyrzucie uwalniana jest substancja o właściwościach parzących lub paraliżujących (neurotoksyny), nić może przebić pancerz skorupiaka lub skórę kręgowca, w przypadku niektórych stułbiowców jest niebezpieczna dla człowieka,
    - ropalonemy (stenotele, semiofory i eurytele),
    - rabdoidy (mastigofory i amastigofory),
    - biropaloidy;
  - glutynanty (haplonemy) – nić gładka, tępo zakończona, na ogół pokryta lepką substancją,
    - izoryzy,
    - anizoryzy;
- astomoknidy – nić niedrożna, gruba i lepka, nici plączą ofiarę, obezwładniają mechanicznie,
  - wolwenty (desmonemy, spirotele, aspirotele i ptychonemy) – nić krótsza niż u glutynantów; oplata ofiarę bądź przeciwnika;
spirocysty – brak knidocylu, pęcherzyk wzmocniony od wewnątrz, skręcona spiralnie nić po wystrzeleniu wraca do pierwotnej pozycji,

Komórki parzydełkowe nie są rozłożone równomiernie. Najliczniej występują dookoła otworu gębowego i na ramionach.

Przypisy

↑ Janet Moore: Wprowadzenie do zoologii bezkręgowców. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2011. ISBN 978-83-235-0503-7.

Bibliografia

Biologia. Multimedialna encyklopedia PWN Edycja 2.0. pwn.pl Sp. z o.o., 2008. ISBN 978-83-61492-24-5.
Encyklopedia Biologia. Greg, 2008. ISBN 978-83-7327-756-4.
Czesław Jura: Bezkręgowce : podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-14595-8.
Zoologia : bezkręgowce. T. 1. Red. nauk. Czesław Błaszak. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009. ISBN 978-83-01-16108-8.

[Moore-1] Janet Moore: Wprowadzenie do zoologii bezkręgowców. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2011. ISBN 978-83-235-0503-7.

[1]